Rak prostaty – objawy i rokowania nowotworu gruczołu krokowego

Wiele osób wciąż ma wątpliwości dotyczące tego, czy prostata to rak? Ale odpowiedź brzmi nie! Prostata to gruczoł należący do układu męskich narządów płciowych. Jest on zlokalizowany w miednicy, poniżej pęcherza moczowego i do przodu od odbytnicy. Otacza on też cewkę moczową. W przypadku takiego gruczołu jak prostata, rak to tylko jedno ze schorzeń, które może się rozwijać w jej obrębie. Poza nowotworem wyróżniamy również łagodny rozrost prostaty oraz jej ostre lub przewlekłe zapalenie. Aby każda tego typu zmiana, w tym również rak gruczołu krokowego, mogła zostać wykryta we wczesnym stadium, należy poddawać się regularnym badaniom prostaty.

Spis treści artykułu

1. Rak prostaty to najpopularniejszy nowotwór wśród polskich mężczyzn
2. Czy to rak prostaty? Objawy, które mogą wskazywać na nowotwór
3. Przyczyny powstawania raka prostaty
4. Badanie i diagnozowanie markerów nowotworowych
5. Rodzaje i stopnie zaawansowania nowotworu dotykającego prostaty
6. Jak interpretować skalę Gleasona i dlaczego warto umieć ją przeczytać?
7. Czy umrę mając raka prostaty? Rokowania i potencjalne powikłania
8. Czy rak prostaty jest wyleczalny?

Rak prostaty – najpopularniejszy nowotworów u mężczyzn w Polsce

Rak prostaty, inaczej również rak gruczołu krokowego lub rak stercza, to nowotwór złośliwy, który rozwija się w obrębie gruczołu krokowego u mężczyzn. Zgodnie z Międzynarodową Klasyfikacją Chorób rak prostaty ICD 10 posiada oznaczenie C61. Nowotwór prostaty występuje wyjątkowo często, co potwierdzają statystyki. Według najnowszych szacunków, jest drugim najczęściej rozpoznawanym nowotworem złośliwym wśród mężczyzn w Polsce.

Jeśli chodzi o nowotwór prostaty, objawy świadczące o rozwoju tej choroby przez długi czas mogą być praktycznie nieobecne. Przez pierwsze lata rak stercza może w ogóle nie dawać żadnych symptomów. Bardzo często również pierwsze objawy raka prostaty są takie same, jak w przypadku łagodnego rozrostu stercza. I przez to też są one bagatelizowane przez mężczyzn, którzy próbują wspomagać się lekami i suplementami, bez konsultacji z lekarzem. Należy zatem zawsze mieć na uwadze to, że w przypadku takiej choroby jak rak gruczołu krokowego, objawy mogą być niecharakterystyczne. Dlatego jakakolwiek patologia i niepokojące zmiany, powinny nas zawsze skłaniać do odwiedzenia gabinetu lekarskiego.

Rak prostaty – objawy, które mogą wskazywać na nowotwór

Jakie są zatem objawy raka prostaty u mężczyzn? Wiele zależy w tym przypadku zarówno od zaawansowania schorzenia oraz indywidualnych cech pacjenta, jednak gdy chodzi o rak stercza, objawy występujące najczęściej to:

• częstomocz;
• nykturia (przerywanie snu w celu oddania moczu);
• problemy z oddawaniem moczu (np. słaby strumień, naglące parcie na mocz, uczucie niepełnego wypróżnienia po oddaniu moczu);
• uczucie pełnego pęcherza;
• krew w moczu;
• krew w spermie;
• pieczenie przy oddawaniu moczu;
• problemy z nietrzymaniem moczu;
• zastój moczu w pęcherzu;
• problemy ze wzwodem;
• bóle lędźwi i krocza;
• krwawienie z odbytu.

Wielu mężczyzn zastanawia się czy w przypadku gruczołu jakim jest prostata objawy raka powodują również ból. Jak już wspomniano, w początkowej fazie rozwoju choroby objawy nowotworu prostaty są nieznaczne, dlatego pacjenci zwykle nie odczuwają dolegliwości bólowych. W bardziej zaawansowanym stadium jednak, objawy raka stają się coraz bardziej dotkliwsze i może pojawić się ból, który świadczy już zazwyczaj o przerzutach na inne organy i części ciała.  Wszystkie tego typu objawy raka prostaty mogą mieć mniejsze lub większe natężenie, co jest kwestią indywidualną. Nie należy ich jednak w żadnym wypadku bagatelizować. W związku z tym, że każdemu mężczyźnie może grozić rak prostaty, objawy nawet zupełnie niepozorne powinny być konsultowane ze specjalistą.

Czy dotyczy mnie rak prostaty? Przyczyny i czynniki ryzyka

Rak prostaty jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych u mężczyzn. Ustępuje on miejsca w tej kategorii jedynie rakowi płuc. Warto dodać, że z rakiem stercza umiera co drugi mężczyzna, jednak z powodu tego nowotworu umiera już tylko ok. 2% pacjentów. Wynika to z faktu, iż w przypadku takiej choroby jak rak prostaty, wiek ma spore znaczenie.

Jeśli zatem chodzi o gruczoł jakim jest prostata, w jakim wieku najczęściej dochodzi do rozwoju nowotworu w jego obrębie? U większości pacjentów jest to okres pomiędzy 70. a 90. rokiem życia. Dlatego choć zachorowalność wówczas osiąga wysoki poziom, nie jest to główny czynnik chorobowy powodujący śmierć w tej grupie chorych. Ale trzeba zaznaczyć, że istnieje też odsetek pacjentów, którzy umierają bezpośrednio z powodu raka stercza lub w wyniku powikłań z nim związanych (np. po mikroinwazyjnych lub inwazyjnych zabiegach). Należy pamiętać, że choć chorują głównie starsi mężczyźni, rak prostaty u 30-latka również może się zdarzyć. Mimo, że są to rzadkie przypadki trzeba mieć je na uwadze. Jeśli zatem omawiany jest już rak prostaty, w jakim wieku ryzyko zachorowania jest największe? Zachorowalność wśród mężczyzn ze względu na wiek, procentowo przedstawia się następująco:

• 30-50 lat – ok. 10%;
• po 50 roku życia – ok. 34%;
• po 90 roku życia – 67% .

Czynniki ryzyka to przede wszystkim wiek i uwarunkowania genetyczne

Trzeba cały czas pamiętać, że przedstawiony powyżej przedział wiekowy nie jest jednoznaczny. Kiedy przedmiotem analizy jest prostata, objawy w jakim wieku zaczynają się ujawniać oraz to kiedy jest diagnozowany nowotwór, stwierdza się najwięcej przypadków tej choroby u osób mających ok. 71 lat. Co ciekawe, wyniki przeprowadzonych sekcji zwłok mężczyzn po 80. roku życia wskazują natomiast, że zmiany nowotworowe, w mniejszym lub większym stopniu pojawiły się u 90% z nich, ale niekoniecznie przyczyniły się do ich śmierci.

W przypadku chorób takich jak właśnie rak prostaty, przyczyny jego rozwoju nie są wciąż do końca znane. Tak jak w niemal każdego typu schorzeniach, wskazuje się jednak przede wszystkim na uwarunkowania genetyczne (zidentyfikowano 6 miejsc w genomie, których mutacje mogą powodować nowotwór stercza) oraz podeszły wiek, który sprzyja rozwojowi tego nowotworu. Przyczyny raka prostaty upatruje się także w naszej diecie, a dokładnie w spożywaniu przez mężczyzn dużej ilości mięsa oraz tłuszczy zwierzęcych. Co ciekawe do rozwoju nowotworu predysponuje pacjentów również nacja, gdyż częściej występuje on u mężczyzn czarnoskórych.

Badanie diagnostyczne i rozpoznanie

Gdy u pacjenta występują objawy, które mogą świadczyć o tym, że rozwija się u niego rak prostaty, badania stanowią podstawę rozpoznania nowotworu gruczołu krokowego. W pierwszej kolejności chodzi tutaj o badanie per rectum, czyli ocenę gruczołu palcem przez ścianę odbytnicy. Z pewnością nie należy ono do przyjemnych dla mężczyzn, jednak może powiedzieć lekarzowi wiele na temat prostaty. Specjalista jest w stanie bowiem wyczuć najróżniejsze nierówności czy guzkowatą powierzchnię, które mogą być oznaką nowotworu. Szacuje się, że skuteczność rozpoznania tej choroby poprzez badanie per rectum to ok 30-50%.

1. Podstawowe badanie na raka prostaty to również PSA, czyli ocena stężenia swoistego antygenu sterczowego. Jest ono ważne ze względu na fakt, iż u większości osób ze zdiagnozowanym nowotworem gruczołu krokowego, stężenie tej substancji jest zwiększone. Badanie to może być jednak mniej wiarygodne, o co wciąż spierają się urolodzy. Wynika to z tego, że stężenie PSA może się podnieść również w przebiegu innych schorzeń prostaty. A do tego zdarzają się przypadki, gdy nawet u osób z rakiem prostaty, stężenie markera pozostaje na normalnym poziomie.
2. Diagnostyka obejmuje też ultrasonografię przezodbytniczą (TRUS), która pozwala zobrazować budowę gruczołu i wykryć występujące w jego obrębie guzy. Jest ona też wykorzystywana do tego, aby wybrać miejsce, z którego następnie jest pobierany wycinek poprzez biopsję przezodbytniczą. Jest to jeden ze sposobów przeprowadzenia biopsji, która pozwala na ostateczne rozpoznanie raka prostaty. Pobrany fragment tkanki guza jest poddawany ocenie mikroskopowej, dzięki której można rozpoznać nowotwór oraz określić jego charakter, co pozwala lekarzom dobrać najlepszą terapię dla konkretnego pacjenta. Istnieje wiele stereotypów dotyczących tego badania.

Niektórzy pacjenci zastanawiają się na przykład czy biopsja prostaty może uaktywnić raka? Nie ma jednak takiej możliwości, a badanie to, choć niesie za sobą pewne ryzyko powikłań, ma za zadanie przede wszystkim potwierdzić lub wykluczyć nowotwór.

Rodzaje i stopnie zaawansowania nowotworów prostaty

Rak gruczołu krokowego (ICD 10: C61) to choroba, w której wyróżnić można kilka jej postaci. Podczas stawiania diagnozy lekarz może zatem powiedzieć pacjentowi, jaki dokładnie rak stercza rozwinął się w jego przypadku. Jakie są więc jego typy? Jeśli chodzi o nowotwór stercza może to być:

• rak zrazikowy – najczęściej występująca postać tego nowotworu. Rak zrazikowy prostaty diagnozuje się w 9 na 10 przypadków tej choroby. Jednak dlaczego jest to rak gruczołowy zrazikowy? Nazywany jest tak ze względu na fakt, iż jego rozwój ma swój początek w komórkach gruczołowych prostaty;
• nowotwór z naciekami – tak zwany nowotwór naciekowy. W tym przypadku pojawia się naciek, czyli tkanka nowotworowa się rozrasta. Należy jednak pamiętać, że nie są to przerzuty, a zatem nie powstaje nowe ognisko nowotworowe, ale to już istniejące po prostu się rozprzestrzenia. Gdy zdiagnozowany zostaje rak prostaty z naciekami rokowania zależą od indywidualnych cech pacjenta;
• inne rodzaje raka prostaty – wśród diagnozowanych nowotworów stercza można też wyróżnić, takie jego typy jak: rak gruczołowy przewodowy, rak z nabłonka dróg moczowych, rak płaskonabłonkowy, rakowiak, rak drobnokomórkowy, mięsak i rak mięsakowaty.

Bardzo często pacjenci mylą ze sobą dwie nazwy różnych tak naprawdę schorzeń związanych z prostatą. Jest to gruczolakorak stercza oraz gruczolak stercza. Czym zatem różnią się między sobą te choroby? Gruczolakorak prostaty to nowotwór złośliwy atakujący tkankę nabłonkową różnych gruczołów. Dlatego też, często nazywa się go rakiem gruczołów lub gruczołowym. Jeśli u pacjenta diagnozowany jest gruczolakorak prostaty rokowania są kwestią bardzo indywidualną.

Jeśli zatem chodzi o podobnie brzmiący w nazwie gruczolak prostaty – czy to rak? Nie, jest to zupełnie inna jednostka chorobowa. Gruczolak prostaty (BPH) jest bowiem łagodnym rozrostem stercza tworzącym się z tkanki nabłonkowej gruczołów wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego.

Skala Gleasona pomoże rozpoznać typ nowotworu

To czy u pacjenta rozwinął się określany w klasyfikacji ICD10: C61 nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, czy też jego łagodna wersja, określa się przy pomocy skali Gleasona. Ocena tego jak jest bardzo zaawansowany rak prostaty jest oparta o mikroskopową analizę złośliwości poszczególnych obszarów guza w skali 1-5, gdzie 1 oznacza najmniejszą, a 5 największą złośliwość. Wynik uzyskuje się poprzez zsumowanie dwóch najczęściej pojawiających się stopni złośliwości. W związku z tym, to czy pacjent cierpi na nowotwór złośliwy prostaty czy też łagodny określamy na podstawie następującego schematu:

• Gl.s. poniżej 6 – mało złośliwy rak prostaty;
• Gl.s. 6-7 – rak prostaty złośliwy w umiarkowanym stopniu;
• Gl.s. powyżej 7 – rak złośliwy prostaty w wysokim stopniu.

W ocenie tego czy u pacjenta rozwinął się nowotwór złośliwy gruczołu krokowego, może zostać również wykorzystany tradycyjny podział stopni rozwoju nowotworów, czyli TNM. W tym przypadku pod uwagę bierze się rozmiar guza i nacieki na sąsiadujące tkanki, liczbę i typ zajętych węzłów chłonnych oraz ewentualną obecność przerzutów na odległe narządy. Klasyczny podział wygląda następująco:

• GX: stopień złośliwości histologicznej nie może być oszacowany (nieokreślony stopień złośliwości);
• G1: dobrze zróżnicowany (niski stopień złośliwości);
• G2: umiarkowanie zróżnicowany (pośredni stopień złośliwości);
• G3: słabo zróżnicowany (wysoki stopień złośliwości);
• G4: niezróżnicowany (wysoki stopień złośliwości).

Jak śmiertelny jest rak prostaty? Rokowania, powikłania i stopień śmiertelności

Jeśli chodzi o chorobę taką jak rak prostaty C61, rokowania są w dużej części przypadków pozytywne. Wiele zależy tutaj od wyników oceny złośliwości zmian w skali Gleasona. Im wyższy jego poziom, wskazujący na to, że jest to złośliwy rak prostaty, rokowania są gorsze, a śmiertelność większa. Można zatem śmiało stwierdzić, że w zależności od rodzaju oraz tego w jakim stopniu został zdiagnozowany rak stercza, rokowania mogą być bardzo różne.

Czy na raka prostaty się umiera?

Oczywiście istnieje taka możliwość, choć odsetek zgonów nim spowodowanych jest stosunkowo niewielki. Przypadki śmierci zdarzają się przede wszystkim wśród osób starszych, u których choroba ma zaawansowane stadium lub pojawiają się przerzuty. Gdy u pacjenta zdiagnozowany zostaje rak prostaty rokowanie może być bardzo różne, jednak statystyki wskazują, że przeżywalność w Polsce wynosi 67%, a w Europie Zachodniej 83%. Jeśli więc ktoś zastanawia się czy rak prostaty jest wyleczalny to można śmiało stwierdzić, że w wielu przypadkach można wyleczyć tę chorobę.

Najbardziej o swoje zdrowie i życie obawiają się pacjenci, u których rozpoznany zostaje rak prostaty 4 stopnia, rokowania są bowiem wówczas zazwyczaj pesymistyczne. Należy jednak pamiętać, że każdy przypadek jest inny. Wiele zależy tutaj między innymi od wieku pacjenta oraz pojawienia się ewentualnych przerzutów do węzłów chłonnych i kości. Ale przy odpowiednim leczeniu, nawet gdy u danej osoby występuje rak prostaty z przerzutami do kości, rokowania mogą być wciąż pozytywne.

Ile lat życia w przypadku wykrycia złośliwego nowotworu prostaty?

Pytanie stawiane sobie przez niemal każdego pacjenta, u którego diagnozowany jest rak prostaty – ile lat życia mu zostało? Wiele osób zastanawia się też jak długo można żyć z rakiem prostaty z przerzutami? Niestety nie ma jednoznacznej odpowiedzi na takie pytania. Wszystko zależy od tego z jakiego rodzaju nowotworem mamy do czynienia oraz w jakim stopniu zaawansowania został on rozpoznany.

Gdzie najczęściej następują przerzuty?

W zaawansowanym stadium rozwoju choroby, u pacjenta może zostać zdiagnozowany rak prostaty z przerzutami. Rozprzestrzenianie się choroby może mieć różny charakter.

• U pacjentów, u których rozpoznano rak prostaty, przerzuty do węzłów chłonnych, zwłaszcza miednicy zdarzają się stosunkowo często.
• W większości przypadków jednak diagnozowany jest rak prostaty z przerzutami do kości. Najbardziej narażone na rozwój choroby są wówczas kości sąsiadujące z gruczołem krokowym, a zatem przede wszystkim miednica, kości udowe czy żebra.

Gdy rozpoznany zostaje rak prostaty, objawy przerzutów obejmują w głównej mierze dolegliwości bólowe. Wówczas wykonywane są badania radiograficzne i scyntygraficzne, tomografia, rezonans oraz biopsja kości. A jak wygląda leczenie raka prostaty z przerzutami do kości? Pacjentem zajmuje się zazwyczaj urolog-onkolog, ale gdy zajdzie taka potrzeba w leczeniu biorą udział również radioterapeuci oraz chirurdzy (np. kiedy dojdzie do złamania kości). Oczywiście najpierw leczona jest przyczyna dolegliwości, a zatem rak prostaty, przerzuty stanowią natomiast niejako dodatkowy problem. Przerzuty do kości można leczyć radioterapią zewnętrzną lub radiofarmaceutykami wewnętrznie. Brak leczenia może z kolei prowadzić do rozwoju osteoporozy.

-> Więcej o lekarzach od problemów z prostatą znajdziesz w tym artykule.

Czy istnieje skuteczne leczenie raka prostaty?

Jak leczyć raka prostaty? Możliwości jest kilka i są one mniej lub bardziej inwazyjne. Wybór jest podyktowany dobrem pacjenta i szansą na uzyskanie jak najlepszych efektów, jak najmniejszym kosztem. Ważne jest też, aby ograniczyć ryzyko tego, iż nastąpi nawrót raka prostaty. Po operacji czy po radioterapii zastosowanych u pacjentów, u których zdiagnozowany został rak prostaty, rokowania są pozytywne, ale odsetek chorych doświadczających nawrotów waha się pomiędzy 15 a 30 procent. W celu ograniczenia tego ryzyka można zastosować chociażby hormonoterapię. O tym jak długo trwa leczenie hormonalne raka prostaty zawsze decyduje lekarz.

Niestety rak prostaty z roku na rok jest diagnozowany u coraz większej liczby mężczyzn. Tendencja zachorowalności na tę chorobę jest więc wzrostowa. Warto więc zadbać o odpowiednie działania profilaktyczne, które mogą zmniejszyć ryzyko rozwoju nowotworu stercza lub też pozwolić na jego wczesne wykrycie. Profilaktyka raka prostaty powinna przede wszystkim obejmować ograniczenie ilości kwasów tłuszczowych pochodzenia zwierzęcego w diecie. Niezwykle ważne są także regularne wizyty u urologa i wykonywanie podstawowych badań. W przypadku mężczyzn, w których rodzinie występował rak prostaty, profilaktyka ma szczególnie duże znaczenie.

Jakie indywidualne metody umożliwiają walkę z nowotworem?

Kiedy natomiast usłyszymy diagnozę – rak prostaty, leczenie może polegać na zastosowaniu różnych metod. Oczywiście są one w każdym przypadku dobierane indywidualnie do potrzeb pacjenta, rodzaju komórek rakowych oraz stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie raka prostaty można podzielić na:

• radykalne – kiedy celem podjętych działań jest całkowite wyleczenie pacjenta;
• paliatywne – kiedy nie ma szans na całkowite wyleczenie chorego, ale można istotnie wydłużyć czas życia pacjenta i poprawić jego komfort.

W zależności od tego jak zaawansowany jest nowotwór prostaty, leczenie może obejmować 3 różne metody. Jest to:

• radykalne wycięcie prostaty;
• radioterapia miejscowa (brachyterapia) i radioterapia zewnętrzna (teleterapia);
• ADT – leczenie hormonalne.

Warto podkreślić, że nie w każdym przypadku nowotwór stercza wymaga jakiejkolwiek interwencji lekarskiej. Czasem wystarczy jego baczna obserwacja połączona ze stosowaniem odpowiedniej diety oraz suplementów.

Od niedawna pacjenci mogą także korzystać z możliwości, jakie daje im innowacyjna metoda leczenia HIFU. Polega ona na zastosowaniu ultradźwięków, które prowadzą do rozgrzania i zniszczenia komórek nowotworowych. Jest ona szczególnie ważnym rozwiązaniem z perspektywy pacjentów, którzy nie kwalifikują się do radykalnego wycięcia prostaty i węzłów chłonnych. Niestety na ten moment nie jest ona refundowana przez NFZ.